Na mapie Polski jest miejsce, które ma swoją wyjątkową historię i warto o niej i o tym co ją tworzy wspomnieć. W niewielkiej miejscowości Szklarnia w Parku Krajobrazowym „Lasy Janowskie” mamy możliwość podziwiać jedyną ostoję konia biłgorajskiego w Polsce. Zwierzę zostało na początku roku wybrane gatunkiem roku.

Koń biłgorajski gatunkiem roku

– Tradycyjnie z początkiem roku wybrany został gatunek, który będzie nam towarzyszył przez cały rok. Edukujemy, opowiadamy, pokazujemy nasze konie biłgorajskie. Wybór nie jest przypadkowy, skupiamy się na gatunkach, które są w naszym sąsiedztwie i mają istotne znaczenie dla środowiska – przekazuje Park Krajobrazowy „Lasy Janowskie”.

Hodowlana ostoja koni biłgorajskich w Parku Krajobrazowym Lasy Janowskie, jest jedynym w skali kraju ośrodkiem, którego zadaniem jest ochrona pozostałości po ostatnim historycznym akcie udomowienia dzikich koni (tarpanów leśnych) w rejonie Biłgoraja.

W leśnej osadzie Szklarnia, kilka kilometrów od Janowa Lubelskiego żyją konie biłgorajskie. Przez cały rok stado przebywa na wolnym powietrzu. W lecie można je oglądać na dużym, kilkudziesięciohektarowym wybiegu, przylegającym do zabudowań wioski. Zimą konie przebywają w sąsiedztwie stajni na mniejszym wybiegu. Są dokarmiane wyłącznie w okresie zimy. Ingerencja człowieka w życie koni ogranicza się do minimum. Klacze źrebią się w warunkach naturalnych. Mimo, że są dzikimi końmi przy spotkaniu z człowiekiem nie okazują objawów strachu, są z reguły przyjaźnie nastawione.

Na szczególną uwagę zasługuje seniorka stada Kukułka, która w kwietniu skończyła 30 lat. Najmłodsza jest Szypułka, która w maju skończy 2 lata. Stado liczy sobie 25 sztuk, z czego 15 to klacze – Kukułka, Szarotka, Kalina, Kalia, Kora, Kania, Kawka, Stokrotka, Kokoryczka, Knieja, Kraska, Kometa, Szypułka, Sikorka, Słomka, 2 wałachy Słowik i Szafir oraz 2 młode ogiery Kruczek i Kozak. W tym roku nasza hodowla powiększyła się o 6 źrebaków. Jubileusz ten jest dobrym momentem, aby przypomnieć historię naszych podopiecznych.

Pochodzenie koni biłgorajskich – skąd się wzięły?

Grupa rasowa koni biłgorajskich jest uznawana za bezsporną pozostałość po dzikich koniach egzystujących w Europie o których pierwsze wzmianki historyczne pochodzą z V wieku p.n.e. Jednak już naskalne rysunki wykonane przez człowieka prehistorycznego w grotach Lascaux, Les Combarelles, La Colombiere i innych (we Francji) oraz Altamira, La Passiego, Pena del Candamo (w Hiszpanii), a także Niemczech, Wielkiej Brytanii i krajach skandynawskich, wskazują na fakt, że dzikie konie były jednymi z najczęściej spotykanych zwierząt, na które urządzano polowania i czczono jako obiekty specyficznego kultu.

Sytuacja ta trwała w zachodniej Europie do schyłku średniowiecza, natomiast w Europie środkowej i wschodniej (ziemie ówczesnej Polski, Prus, Litwy, Żmudzi oraz nad Dniestrem i w okolicach dolnego biegu Wołgi) utrzymały się one, aż do początku XIX wieku. Te ostatnie, występujące na terenach stepów nad Wołgą i Dniestrem, zoologowie rosyjscy nazwali (w II połowie XVIII wieku) tarpanami, do których dodano później nazwane stepowego, natomiast bytujące na terenach lasów polskich, litewskich i pruskich, zostały przez polskich hipologów nazwane tarpanami leśnymi. W okresie renesansu populacja dzikiego konia zaczęła zanikać na zachodzie Europy, natomiast liczna populacja utrzymywała się w północnej i wschodniej części kontynentu. Źródła historyczne z okresu XVI – XVIII wieku dowodzą o licznym występowaniu tarpanów w puszczach dzisiejszej Warmii i Mazur oraz Litwy i Żmudzi (gdzie istniały w stanie dzikim jeszcze do około 1786 roku).

W XVI wieku dzikie konie zasłynęły jako zwierzęta pokazowe w zwierzyńcach ówczesnych możnowładców (m.in. słynne były zwierzyńce Albrechta Hohenzollerna – ostatniego mistrza Zakonu Krzyżackiego – który obdarowywał nimi różnych dostojników oraz zaprzyjaźnionych monarchów. Były również wówczas chronione prawem jak inne dzikie zwierzęta. Z zapisów Statutu Litewskiego (1529) wynika, że prawo przewidywało wysokie kary za zabicie dzikiego konia, łącznie z karą śmierci. Pod koniec XVIII w populacja dzikich koni znacząco spadła, w warunkach naturalnych przebywało już ich zaledwie kilka w lasach ówczesnej Litwy. Konie te zostały złapane i około 1786 roku odstawione do jednego z najsłynniejszych zwierzyńców na ziemiach polskich jaki istniał w Ordynacji Zamojskich (okolice dzisiejszego miasta Zwierzyńca). W 1806 roku ze względu na trudności aprowizacyjne i brak możliwości użytkowania (były małymi, dzikimi końmi) zostały rozdane okolicznym chłopom.

Jak powstała ostoja koni biłgorajskich?

Wykorzystując możliwości stworzone w ówczesnym Partyzanckim Parku Pamięci Narodowej (dzisiejszym Parku Krajobrazowym Lasy Janowskie) w 1986 roku nieopodal Janowa Lubelskiego, w miejscowości Szklarnia, staraniem ówczesnego dyrektora parku – Zdzisława Szunke i prof. Akademii Rolniczej w Lublinie Ewalda Sasimowskiego utworzono ostoje koni biłgorajskich. W ten sposób zostały stworzone podstawy do uratowania tej niegdyś licznej i obecnie zanikającej, ale niezwykle cennej endemicznej grupy rasowej koni. Odnaleziono ostatnie konie z „biłgorajskim rodowodem” klacze Szkocja i Gala oraz klacze nieznajomego pochodzenie odpowiadające pokrojem koniowi biłgorajskiemu Księżpolankę i Korchowiankę. Odnaleziono również ogiera Geniusz pochodzącego od konia Gorajczyk wykazującego cechy konia prymitywnego.

Źródło: J. Kiszka Zespół Lubelskich Parków Krajobrazowych, oddział w Janowie Lubelskim, archiwum Parków Krajobrazowych Lasy Janowskie.